Gelişim; belli aşamalara bölünebilen, her biri önceki aşamaların birikimlerine dayalı oluşan ve yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Genetik ve çevresel etmenlerin karşılıklı etkileşimleri ile şekillenir ve bireysel farklılıklar gösterir.
Her gelişim alanının kendine özgü kritik dönemleri, kırılma noktaları ve duyarlılıkları vardır. Gelişim süreci içinde tüm çocuklar aynı gelişim yolunu izlemelerine rağmen, çocukların gelişim hızları ile bu davranışları başarmak için geçirdikleri süre bireyden bireye değişmektedir.
Gelişimin en önemli aşamalarından biri erken çocukluk (0-3 yaş) dönemidir, çünkü bu dönemdeki değişim ve gelişim diğer dönemlerdekine göre çok daha hızlıdır. Erken çocukluk döneminde yaşanan herhangi bir gelişimsel gecikme hayatın tümünü etkileyebilecek sonuçlar doğurabilir.
Çocuklarda gelişim tüm alanlarda yaşanır.
Temel gelişim alanları:
- Fiziksel (bedensel) gelişim
- Bilişsel gelişim
- Motor (hareket sistemi) gelişim
- Dil gelişimi
- Duygusal gelişim
- Sosyal gelişim ve özbakım becerileri
Bu yazımda sizlere özellikle 0-3 yaş arası dönemde aylara göre çocukların gösterdiği gelişim alanları hakkında bilgi vereceğim.
0-3 Ay Arası
Dil gelişimi: - İlk aylarda sadece ağlayarak ses çıkarır.
- Zamanla insanların konuşmalarına önce yüz ifadesi ve vücut hareketleri ile cevap verir, daha sonra yumuşak seslerle yanıt vermeye başlar.
Motor gelişim: - Doğduğu gün bile karnının üstüne yatırdığınızda başını kaldırabilir.
- Gözlerini bir nesneye yöneltir ve birkaç saniye odaklar.
- Sırt üstü pozisyonda bir nesneyi 90 derece takip eder.
- Ellerini bir araya getirir
- Eline verildiğinde çıngırağını tutabilir
- Takip ettikten sonra nesnenin kaybolduğu yere bakar
Sosyal gelişim: - Konuşma ve dokunmaya karşı gülme ve ses çıkarma tepkilerinde bulunur
- Kucağa alındığı zaman susar
- İlk ayın sonunda çevresinde gördüğü yüze kısa süre ilgiyle bakar
- 2. Ayda sosyal gülümseme başlar
- 3. Ayda yüksek sesli gülmeler görülür
3-6 ay arası
Dil gelişimi: - İki değişik sesli harf çıkarır ve yalnızken kendi kendine gıgıldar!
- Değişik duygularını değişik sesler çıkararak ifade eder.
- Büyüklerin çıkardığı sesleri, konuşmaları taklit etmeye çalışır
Motor gelişim: - Elle tuttuğu nesneyi görsel olarak inceler
- Yatarken bir nesneyi 180 derece izler
- Sağa ve sola dönmeye başlar
- Yatarken ve otururken nesnelere uzanır ve onları alır
- Oyuncağı bir elinden diğerine aktarır
Sosyal gelişim: - Kendiliğinden gülümser
- Tuttuğu bir nesneyi veya oyuncağı ağzına götürür
- Seslere yönelir
- Aynadaki görüntüsüne gülümser
- Kucağa alınmak istediği zaman kollarını ve bacaklarını hareket ettirir
6-9 ay arası
Dil gelişimi: - Tekrardan oluşan iki heceli kelimeleri söyler (mama, baba gibi)
- Yetişkin biriyle karşılıklı konuşur gibi sırasını bekleyebilir
- Dikkat çekmek için bağırır
- Birisi onun istemediği bir şey yaptığında ağlayarak veya yüksek sesler çıkararak tepki verir
Motor gelişim: - Desteksiz oturmaya başlar
- Aynı nesneyi değişik şekillerde kullanır
- Küçük nesneleri almak için baş parmak ve diğer parmağı kullanır, küçük bir boncuk tanesini yakalayıp alabilir
- Bir oyuncak yere düştüğü zaman arkasından bakar
- İstediği nesneye ulaşmak için engeli ortadan kaldırabilir (oyuncağın üzerindeki örtüyü vs)
- Bardaktan yardımla su içebilir
- Katı yiyecekleri (bisküvi, ekmek gibi) ağzında ezebilir ve yutabilir
Sosyal gelişim: - Tanıdık birini gördüğünde gülümser ve ses çıkarır
- Taklit becerileri artmıştır
- Anneden ayrılmaya tepki gösterir
- Yabancıları gördüğünde kaygı duyar
9-12 ay arası
Dil gelişimi: - Yetişkinlerin konuşmalarındakine benzer tonlamalar kullanır
- Bir şeye bakar ve sonra yetişkine bakar, işaretle veya ses çıkararak ne gördüğü hakkında bilgi verir
- Yetişkinle bir iletişime girmek için ses çıkarır, iletişimi başlatır
- “baba ve anne” dışında kelimeler söyleyebilir
Motor gelişim: - Sıralamaya başlar
- Taklit yoluyla nesneleri uygun deliklerine yerleştirir
- Bir kap içindeki nesneyi alır
- Sopaya yerleştirilmiş halkaları çıkarır
- Hiç görülmeyen saklı nesneyi bulur
- Oyuncak tren veya arabayı iter
- Nesneleri kabın içine koyar
- İki kabı iç içe yerleştirir
- Karalama davranışını taklide çalışır
- Kaşığı tutar ve yiyeceği ağzına götürmeye çalışır
Sosyal gelişim: - Karşılıklı basit oyunlar oynar (ce-e oyunu, kaybolup çıkma)
- Karşılıklı top oynar ve kendisine yuvarlanan topu geri yuvarlar
- Bir yetişkinin yanında kısa bir süre yalnız oynayabilir
- Yetişkinle birlikte kitaba bakar.
12-15 ay arası
Dil gelişimi:- İnişli çıkışlı seslerle iletişim kurar ve konuşmayı devam ettirir
- Kelimeleri, onlara yakın seslerle taklit eder (“su-buu” gibi)
- Bu nedir? Sorusuna bir kelime veya kelimeye yakın bir sesle verebilir
- Ses vurguları olgunlaşır
Motor gelişim: - Yürümeye başlar
- İki küpten kule yapar
- Pastel boyayı tutabilir ve kağıda çizebilir
- Sayfa çevirmeye yardımcı olur
- Oyuncak bulmak için küçük kutunun kapağını açabilir
- Kendi başına bardaktan su içebilir
- Kaşık kullanır, fakat sık sık döker
Sosyal gelişim: - Oyun sırasında ya da karşı koyma amacıyla oyuncaklarını fırlatır
- Yetişkinin dikkatini çekmek için gösteriş yapar
- Yetişkine oyuncağını gösterir veya verir
- Selamlaşma ve vedalaşma için tutarlı sesler ve hareketler kullanır
15-18 ay arası
Dil gelişimi: - Artık 4-6 kelime söyleyebilir (isimler, karşı çıkma kelimeleri, merhaba, bay-bay..)
- Kelimeyi söyleyemediği zaman nesneyi göstermek, vermek veya el sallamak gibi hareketlere ses ekler
- Sık sık duyduğu şarkıları söylemeye çalışır.
- Artık başarılı bir taklitçidir
Motor gelişim: - Koşmaya başlayabilir
- Yardımla merdiven çıkabilir
- Kalın karton sayfalı kitapların sayfalarını çevirir
- Normal defter yaprağı kalınlığındaki kitapların sayfalarını ikişer, üçer olarak çevirir
- İki elini kullanarak nesneyi hareket ettirir
- Giyinirken kollarını uygun şekilde hareket ettirerek yardımcı olur
Sosyal gelişim: - Ev işlerini taklit eder
- İşlevsel oyunun süresini uzatır
- Basit kurmaca oyunlar başlar (telefonu, oyuncak arabayı, bebeği işlevine uygun kullanabilir)
- Diğerlerini oyuna davet edebilir
18-24 ay arası
Dil gelişimi: - 25 kelime söyleyebilir (eşya, insan isimleri, selam ve bay-bay sözcükleri, hareket belirten en az iki kelime, istemek ve reddetmek üzerine kelimeler)
- Kendisi kullanmasa da iki kelimeli cümleleri taklit eder
- Kendisini iyi tanıyan yetişkinler için konuşması genel hatlarıyla anlaşılır düzeydedir
Motor gelişim: - İki seçenek içinden aynı olan nesneleri eşleştirir
- Altı küple kule yapar
- Dikey çizgi çekmeyi taklit eder
- Kağıt inceliğindeki sayfaları teker teker çevirir
- Birbiri içine geçen dört kabı doğru olarak yerleştirir
- Merdiven çıkabilir
- Elini, yüzünü yıkayabilir
- Bardaktan dökmeden su içebilir, kaşıkla dökmeden yiyebilir
- Gün boyunca oldukça istikrarlı olarak kuru kalır
- Pantolonunu çıkarır
Sosyal gelişim: - Diğer çocukların yanında oynar ve arada onlarla etkileşimde bulunur (paralel oyun)
- Basit ev işlerine yardım eder
- Sahip olduğu oyuncaklarını vermek istemez
- Erişkinlerden çok çocuklarla birlikte olmayı tercih eder
- Cinsel organlarıyla ilgilenmeye başlar
24-36 ay arası
Dil gelişimi: - 2.5 yaşında en az 50 kelime ve 3 yaşından itibaren yaklaşık 300 kelimeye sahiptir
- Kelimeleri iki kelimelik cümlelerde kullanmak için bağlamayı öğrenir
- Artık dilbilgisi kurallarını da öğrenmeye başlar (çoğullar, zamirler gibi)
- Oynarken kendi kendine söylenir ve konuşması oldukça anlaşılır
Motor gelişim: - Üç parçalı ve birbiriyle ilişkili yap-bozu tamamlar
- Nedensellik mekanizmasını araştırır
- Nesne ve resimleri eşleştirir
- İpucu verildiği zaman bir nesneyi verir
- Kağıt üzerine kontrollü bir şekilde çizgi çizer
- Boncukları ipe geçirir
- Tişört veya yeleğini çıkarır, fermuar açabilir
- Ellerini bir yetişkin yardımıyla yıkar ve kurular
- Yetişkinin denetiminde dişlerini fırçalar
Sosyal gelişim: - Sorulduğu zaman seçim yapabilir
- Yetişkin kontrolünde sırasını bekler
- Grup içinde 10 dk süreyle müzik veya öykü etkinliğinde dikkatini kontrol eder
- Hatırladığı zaman lütfen sözcüğünü söyler
- Sözel olarak ve hareketlerle tuvalet ihtiyacını söyler
- Tek başına pantolonunu indirir
- Yetişkin denetiminde tuvalet kullanır
- Kitaplara tek başına bağımsız olarak bakar
- Basit kurmaca oyunların yerini karmaşık kurmaca oyunlar (evcilik gibi) almaya başlar
- Diğer çocuklarla kurmaca oyunlar oynar
- Sosyal beklentileri anlayabilir ve bunlara uymaya çalışır